Mijn waarde,

Een nieuw jaar is een bijzondere gebeurtenis in ons leven. Ieder jaar vieren wij de overgang met verschillende rituelen: familiebijeenkomsten, conferences, oliebollen, vuurwerk, waarmee we het oude jaar uitluiden en het nieuwe verwelkomen. Zo is knalvuurwerk bedoelt om de geesten van het oude jaar af te schrikken en siervuurwerk om de geesten van het nieuwe jaar te verwelkomen. Dat het gebruik soms excessief is en leidt tot ongevallen en gewelddadigheid, heeft vermoedelijk niets te maken met de aard van het ritueel, maar met de aard van de samenleving waarin wij leven.

De magie van verwondering

In deze brief wil ik mij liever buigen over de magie, de magie van het kijken naar vuurwerk als kind. Kijkend naar de hemel, naar de prachtige kleuren en figuren die daar te zien zijn. Geen angst voor verwonding, geen idee van geweld, de ogen alleen gericht op de verlichte hemel. Ik richt mij hier op de verwondering.

Een aantal jaren geleden werd ik geconfronteerd met een mooie oefening. Op de grond van de ruimte waarin ik was, werd een tamelijk grote vierhoek op de grond afgezet met tape. De groep mensen waarmee ik was, werd in tweeën gedeeld. Steeds twee mensen werden in de vierhoek toegelaten, waarbij de instructie was: laat bij het binnenstappen van de vierhoek alle beelden en gedachten varen, stap zogezegd ‘blanco’ naar binnen. Bij binnenkomst zie je een andere, nieuwe mens bij jou in de ruimte, ontmoet elkaar zonder woorden en zie wat er gebeurt. Veertien paren van mensen ontmoeten elkaar, wat een schoonheid, wat een diversiteit. Angsten, liefde, verleiding en vooral verwondering waren ons deel.

Bij het nadenken over deze brief, schoot de oefening mij direct te binnen, de analogie tussen een nieuw jaar en de vierhoek ligt voor de hand. Niet alleen is een jaar ook een afgebakend geheel van 365 dagen, een nieuw jaar biedt ons tevens de mogelijkheid alle beelden, angsten, overtuigingen en voorbehoud aan de kant te schuiven en ‘fris van de lever’ te starten. Zou het mogelijk zijn 2014 te leven in verwondering?

Wat is dat eigenlijk “verwondering”?

Verwondering neemt vanzelfsprekendheid weg en toont ons de geheimzinnigheid van de wereld en het eigen bestaan. Het is een uitdaging om ons te blijven verwonderen over hoe en dat de wereld is, over onszelf, over hoe en dat we zijn.

Wij leven in een wereld waarin de rede en de wetenschap de dienst uitmaakt, waar bedrijven worden geregeerd door Excel-sheets in een virtuele wereld. Een wereld waar de realiteit wordt gevormd door oneliners, argumenten en bewijzen, op basis van vooroordelen, angsten en invullingen. Waar ervaringen uit het verleden, de angst voor de toekomst voeden en het hier en nu wordt vergeten. We vergeten te genieten van alles wat ons nu gebeurt, van de rijkheid van het heden. Omdat we denken dat we al weten hoe het zit.

In mijn werk kom ik dat vaak tegen. Veel ondernemers en managers schieten bij alles wat er op ze afkomt direct in de oplossing.  Anderen praten over hun werk, in plaats van dat ze er zelf midden in staan. In 2013 was ik in de gelukkige omstandigheid te mogen werken met mensen die zich ook willen verwonderen.

Soms snak ik hierin naar een moment van niet-weten, terug naar de verwondering. Naïviteit zelfs. Overigens wordt verwondering vaak voor naïviteit versleten, maar dat is natuurlijk niet hetzelfde. Veel meer snak ik naar een moment van niet weten, zonder oordeel, zonder overtuiging, maar een moment van eenvoudig bij de werkelijkheid zijn.

Ik moet zeggen dat ik het zelf soms erg ingewikkeld vindt niet vanuit kennis te reageren op een voorliggende zaak: kennis uit een boek, door studie of juist vanuit ervaring. Toch probeer ik, soms hardnekkig?, in de verwondering te blijven, naar mijn idee de basis van samen-werken. Juist in dat moment van niet-weten blijven kan leiden tot een socratische gespreksvoering waarin de verwondering centraal staat. Naast iemand staan in het gesprek, niet er tegenover, zeg maar.

Toch hoeft kennis van datgene wat de verwondering wekt niet te worden uitgesloten; integendeel: hoe groter onze kennis van iets is, des te duidelijker beseffen wij dat die kennis nooit uitputtend is. Kennis kan de verwondering ook voeden, omdat zij de mogelijkheden van anders-zijn kan stellen tegenover het zo-zijn.

De kern van de problematiek is mijns inziens dan ook niet kennis zelf,  maar veeleer de gehechtheid aan kennis, van waaruit we de verwondering vóór zijn. We hebben dan de neiging het belang van kennis te overschatten, alsof de werkelijkheid pas bestaat als deze gekend wordt. Op de middelbare school maakten wij daarover al het grapje: bestond zwaartekracht ook al voor Newton?

Het lijkt erop dat we bang zijn voor het niet-weten, het moment waarin we niet gehecht zijn? Het moment waarin de verwondering kan plaatsvinden.

Ik verwonder mij

Mijn waarde, ik verwonder mij. En ik wil mij blijven verwonderen. Over de schoonheid van de dingen, het licht en de duisternis, de op- en neergang in de natuur, de samenhang van alles, de aard van de liefde. Niet naïef, maar vol in het leven staand.

De mensen om mij heen helpen mij daarbij, als spiegels. Zij helpen mij eraan herinneren dat er mensen zijn die anders kijken en denken. Soms verwondert mij dat oprecht. De dagelijkse beslommeringen en sleur helpen mij me te verwonderen over hetzelfde maar toch anders. Zelfde woorden, andere ervaring. Andere accenten, andere ervaring.

Ik nodig u allemaal uit in dit nieuwe jaar in een nieuwe ruimte te stappen, u te verwonderen over de mooie wereld waarin wij leven. Ook als alles even tegenzit. Ik nodig u allen uit met elkaar steeds opnieuw in nieuwe ruimtes te blijven stappen, vol verwondering naar elkaar en de werkelijkheid waarin we leven. Maar ik nodig u allemaal ook uit eens met uw partner in een nieuwe ruimte te stappen, elkaar opnieuw te ontmoeten en dan vol verwondering naar de nieuwe mens te kijken die daar voor u staat.

Besluit ik met een gedicht van mijn favoriete schrijver Hans Andreus, dichter van licht en verwondering, uit zijn bundel Muziek voor Kijkdieren in 1951.

Liggen in de zon 

Ik hoor het licht het zonlicht pizzicato 

de warmte spreekt weer tegen mijn gezicht 

ik lig weer dat gaat zo maar niet dat gaat zo 

ik lig weer monomaan weer monodwaas van licht. 

Ik lig languit lig in mijn huid te zingen 

lig zacht te zingen antwoord op het licht 

lig dwaas zo dwaas niet buiten mensen dingen 

te zingen van het licht dat om en op mij ligt. 

Ik lig hier duidelijk zeer zuidelijk lig zonder 

te weten hoe of wat ik lig alleen maar stil 

ik weet alleen het licht van wonder boven wonder 

ik weet alleen maar alles wat ik weten wil 

Ik wens u allen een helder verlicht en verwonderlijk 2014,

Bart

Het bericht 2013 – 2014 Bart van der Meij verscheen eerst op Pulsar Partners.